TRAUMA
Co to jest trauma i jak ją u siebie rozpoznać. Jakie objawy dotyczą tego stanu? Kiedy rozwinie się PTSD a kiedy cPTSD?
Jak rozróżnić Traumę i jej konsekwencje od Traumatycznego Rozwoju i tego jakie nieadekwatności wynikają ze złożoności tych zjawisk.
Trauma to doświadczenia psychofizjologiczne, nawet jeśli traumatyczne zdarzenie nie powoduje bezpośredniego uszkodzenia ciała.
Zjawisko zostało udokumentowane w DSM – IV, póżniej w DSM 5, iż jej konsekwencją jest PTSD, a główną kategorią na liście PTSD są uporczywe objawy nadmiernego pobudzenia autonomicznego układu nerwowego.
PTSD powoduje spore problemy adaptacyjne w rzeczywistości oraz często potrzebę interwencji farmakologicznej.
W PTSD traumatyczne zdarzenie nie zostaje zapamiętane i odsunięte w przeszłość, tak jak inne wydarzenia z życia. Rozumieć to można w taki sposób, że doświadczenie traumy jest ciągle żywe, wraca w postaci flashbacków, nie zostało zamknięte a osoba zmuszana jest do ciągłego jego przeżywania. Żyje nim w teraźniejszości. Rozmawiając z osobami po traumie, same one z czasem zauważają, że doświadczenie w ich umyśle nadal trwa, mimo, że w realnym historii zakończyło się.
Trauma zakłóca życie swojej ofiary, narzucając wzrokowa, słuchowa czy somatyczną rzeczywistość. Osoby takie przeżywają ponownie zagrażające zdarzenia w swoim umyśle i ciele , w taki sposób jakby one nadal trwały.
Gdy chcemy jak najkrócej i najtrafniej określić, czym jest uraz będący psychologicznym skutkiem traumy, to warto zacytować raz jeszcze definicję Garland (2009, s. 21): „trauma jest wydarzeniem obezwładniającym istniejące obrony przed lękiem w sposób, który jednocześnie potwierdza te najgłębsze uniwersalne lęki”.
Wyjątkowość tych wydarzeń wobec innych sytuacji trudnych ma swoje odniesienie do aktywizacji strachu, w wyniku zadziałania bardzo silnych stresorów związanych z zagrożeniem życia własnego lub bliskich lub konfrontacji z ich śmiercią.
Trauma jako uraz to swoista rana cielesna – kiedy stajemy się ofiarami wypadków bądź psychiczna, wynikająca ze świadomości i odczuć rozpadania się pod wpływem niemożliwych do uniesienia stanów psychicznych zwiastujących możliwość utraty życia czy wręcz śmierć.
PTDS może rozwinąć się, choć nie musi, w konsekwencjach zagrażających doświadczeń, kiedy reakcje stresowe utrzymywane są jeszcze długo po zdarzeniu.
PTSD nie rozwinie się u każdej osoby doświadczającej traumy.
Podłożem do jego rozwinięcia jest reakcja na trzy główne zdarzenia :
1. Wypadek bezpośrednio lub pośrednio zagrażający życiu lub integralności cielesnej osoby bądź postrzeganej przez niejako takie doświadczenie.
2. Kiedy jest się świadkiem przemocy.
3. Gwałtowna lub nieoczekiwana śmierć bliskiej osoby oraz przemoc w stosunku co do bliskich.
Objawy z nim związane a zamieszczone w DSM – IV to:
– Powtórne przeżywanie zdarzenia w rozmaitych formach
– Unikanie bodźców przypominających o traumie, miejsc, osób
– Przewlekłe pobudzenie ukł. Nerwowego (przyspieszenie oddechu i pracy serca,
– Przymusy ponownego przeżywania traumy w sposób intruzywny i nie wolicjonalny
– Stępienie traumatyczne
– Doświadczenie traumatycznego przeżycia lub przeżyć lub bycie naocznym świadkiem traumatycznych dla innych osób wydarzeń
– Uzyskanie informacji o tym, że członek bliskiej rodziny lub przyjaciel doświadczył traumatycznego przeżycia (przeżyć).
W przypadku narażenia na śmierć lub wystąpienia groźby śmierci dotyczących członka rodziny lub przyjaciela wydarzenie (wydarzenia), musi wynikać z aktu przemocy lub być przypadkowe; powtarzane lub bardzo duże narażenie na nieprzyjemne szczegóły danego wydarzenia bądź wydarzeń traumatycznych, np. pierwsze osoby zbierające ludzkie szczątki, policjanci stale narażeni na obserwowanie lub krzywdzenia dzieci.
Stres w codziennym życiu towarzyszy nam w różnych sytuacjach. Do nich należeć mogą np przeprowadzka, zmiana pracy, małżeństwo itd
Jednak H. Selye zdefiniował stres „jako nieswoistą reakcję organizmu na wszelkie stawiane mu żądania”.
Najbardziej skrajną formą stresu jest stres wywołany zdarzeniem traumatycznym.
Gdy utrzymuje się nadal, pomimo zakończenia doświadczenia oraz ulegnie takiemu spotęgowaniu, że utworzy objawy wyżej wymienione, można mowić o rozwijaniu się PTSD.
Mózg człowieka reaguje mocno skrajnie na zagrożenie, a dokładnie jedna z jego części – układ limbiczny.
Uwalnia wtedy niezbędne hormony, przygotowując ciało w ten sposób na stan zagrożenia i przygotowanie do działania obronnego.
Wielką rolę w przechowywaniu wspomnień w tym układzie odgrywają :
– Ciało migdałowate
– Hipokamp
To te dwie części mózgu, wg wielu przeprowadzonych badań, przechowują i rejestrują traumatyczne zdarzenia.
Ciało migdałowate pomaga zapamiętać doświadczenia o sporym ładunku emocji, doświadczeń grozy i przerażenia. Potrafi aktywować się zarówno w czasie trwania napięcia jak i w momentach przypominania sobie o nich.
Zadaniem hipokampa natomiast jest nadanie kontekstu danemu zdarzeniu oraz umieszczenie go na linii życia jako wspomnienia i osadzenia w odpowiedniej perspektywie. I tu pojawia się znaczny problem ponieważ zdarzenie ma określać początek, środek oraz zakończenie.
Jest to bardzo ważne odniesienie w stosunku co do PTSD gdyż jedną z jego cech jest wrażenie, że trauma nadal się nie zakończyła.
Zmusza to osobę do ciągłego przeżywania zdarzenia gdyż nie mogąc zająć odpowiedniego miejsca w osi życia, narzuca się jako ciagle trwające. W dalszej konsekwencji nie może dojść do uznania, że zdarzenie zakończyło się a osoba przeżyła. To tu umiejscowić się może prawdopodobnie mechanizm zwany flashback – czyli przymus ponownego przeżywania doświadczenia traumy.
Natomiast, wziąwszy pod uwagę, że liczba krzywdzonych dzieci, u których traumatyczny rozwój jest podstawą ich funkcji adaptacyjnych w środowisku oraz, że liczba ta jest wielokrotnie wyższa od straumatyzowanych dorosłych, którzy doświadczyli w wyniku wojny lub przeżyli poważne katastrofy, nietrudno zrozumieć, iż specyfika zaburzenia jest bardzo trudna i skomplikowana, posiada różne podłoża i konstrukcję u osób jej doświadczających.
Diagnoza PTSD nie oddaje pełni obrazu klinicznego osób, które doświadczają przewlekłej sytuacji stresowej, gdy trauma trwa kilka tygodni, miesięcy czy lat.
Stąd też został wprowadzony termin – Complex PTSD, który obejmuje, poza podstawowymi kryteriami PTSD, objawy dodatkowe, odnoszące się do zaburzeń regulacji w trzech obszarach:
– przetwarzania emocji,
– postrzegania siebie
– zawierania relacji interpersonalnych.
Poprzez „rozregulowane emocje” rozumieć należy wzmożoną reaktywność, gwałtowne wybuchy złości, autodestrukcyjne zachowanie, przewlekłą drażliwość czy wręcz zamrożenie emocjonalne.
U osób ze zdiagnozowanym zaburzeniem w zakresie postrzegania siebie, odnotowuje się negatywną samoocenę, bezradność, niskie poczucie własnej wartości, wszechobecne poczucie wstydu i winy.
Zawierane przez takie osoby relacje interpersonalne są niestabilne i zmienne. Charakteryzują się pewną specyfiką w kontaktach międzyludzkich, tj. wrogość, kłótliwość, słabe przywiązanie. Częstym zjawiskiem jest izolacja oraz wycofywanie się z relacji z innymi.
W 1980 roku zauważono, że PTSD może powstać także jako następstwo wykorzystywania seksualnego, przemocy fizycznej i psychicznej, których ofiarami były dzieci.
U ofiar tych dochodziło do zaburzeń spójności tożsamości, utraty poczucia Ja, co stało się zasadniczym objawem odróżniającym cPTSD od PTSD oraz podłożem do rozwoju zaburzeń osobowości z pogranicza.
Za powstanie cPTSD odpowiedzialna jest długotrwała trauma, z której nie ma szansy na ucieczkę i wobec której człowiek staje się bezradny. Przykładami takich urazowych sytuacji mogą być obozy koncentracyjne, jenieckie, długotrwała przemoc domowa czy wykorzystywanie seksualne.
Można więc stwierdzić, iż cPTSD może mieć swoje początki w dzieciństwie lub dotyczyć osób dorosłych, u których także często dochodziło do nadużyć w pierwszych latach życia.
Wyłania się w ten sposób istotna różnica pomiędzy PTSD a cPTSD, która domagała się od wielu lat uznania.
Jako jedna z pierwszych J. Herman wyszła z inicjatywą nazwy cPTSD dla obrazu klinicznego, ujawniającego różnicę w przypadku traum złożonych, mnogich, wydarzających się w długim okresie czasu.
Ważnym jest też informacja, że jest to doświadczenie interpersonalne.
Stwarza sytuację gdy ofiara doświadcza nadużycia lub przemocy i nie może w żaden sposób wycofać się z takiej relacji np pomiędzy dzieckiem a krzywdzącym rodzicem lub w sytuacji więzienia ofiar gdy w efekcie może dojść również do rozwinięcia syndromu sztokholmskiego.
Źródła
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, Babette Rotschild „Ciało pamięta, Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym” tłum. R. Andruszko
Fundacja Przyjaciele Martynki, recenzja naukowa E.Zdankiewicz – Ścigała Uniwersytet SWPS, tłum. Hanna Michalska 2016 „Traumatyczny rozwój, etiologia, klinika i terapia wymiaru dysocjacyjnego”
Katedra Psychiatrii, Collegium Medicum, Uniwersytet M. Kopernika w Bydgoszczy. 2018 art. „Wzajemne powiązania pomiędzy osobowością z pogranicza, PTSD i Kompleks PTSD”. Joanna Solorz – Bogusławska, Wojciech Bogusławski
Obraz LUNA RODRIGUEZ z Pixabay
Obraz „Rain”Obraz JuiMagicman z Pixabay
Obraz PublicDomainPictures z Pixabay